Qaabuqa ku dhaca beerka ( jooniska ama cagaar show)

Maxa keena caaquban ? 

Badanka waxa lala xidhidhiya waxayabah kena virus waxa kle oo ka qayb qata iyana inuu qofku ku sumoobo dawo( dawooyinka aan badanka u isticmalno garacbabiyasha hadii la badsado) 

Qaybihisa

Ila shan qaybood aya loo qaybiya xunuunkan kuwaas oo kala ah (  hepatitis a ,hepatitis b hepatitis c , hepatitis d and hepatitis e ) 

Ka u horeya iyo ka ku danbeya dhibtodu way sahlan tahay waxana laga qada badanka cunto iyo biyo wasakhaysan . Wayna iska baabaan kaliya khudartana ayaa loo badiya  nasiimo na wa la siiya duxdana wa laga joojiya.  

Ka  labad iyo ka sadexad iyaga halistodu way badan tahay waxana lagu kala qada dhiiga , candhufna . Dawaduna ma keento inuu xanunku baabao ee viruska ayy yaraysa . 

Ka hadhay isagu waxa uu ku xidhan yahay hepatitis b, kas uunbuna la mid yahay. 

Caabuqa ganaca ku dhaca ( pancreatitis)

 Waa maxay gannacu?

Waa xubin ku taal jidhkena taas oo inoo soo si daysa enzymes iyo hormono kuwaas oo jidhka u qabta shaqoyin kala duwan. Hadaba xubintas jidhka u muhimka hadi uu qaabuq ku dhaco waxa mesha ka baxaya enzymes ki iyo hoormonadi ay ino so si daynaysay.

Wa imisa qaybod qabuqa ku dhici kar? 

Wa labo kuwas oo kala ah 

Kuwo kuwo mudo gaaban ku dhici kara; kuwas oo ah kuwo kuso boodo oo fudud marka hore, lakin waxay noqon karan kuwa lala noolado

 iyo kuwo mudo  dheer ku dhaca  ; kuwas waxa keeni kara hadii ka mudada gaaban tahay ay baabi waayaan  , kuwas oo sababaya in shaqadii  xubinku mesha ka baxdo . 

Carqaladaha ka dhasha xanunka macanka

 Carqalada ka dhasha xanunkan aad ayay u bahad yihin laakiin waxa aynu isku dayaynaa in aan so kooobno 

Qarqaladaha waxa aan u kala qaybinaynaa labo ; kuwo mudodoodu gaaban tahay iyo kuwo mudadoodu dheer tahay. 

Kuwa mudadoodu gaaban tahay waxa ka mid ah ;

1. Sonkorta oo hoos u dhacda: calamada lagu yaqaan waxa ka mid ah ; gariir,  dhidid faro badan , khalkhal iyo garaaca wadnaha oo uu qofku maqlo.  

2. Sorkorta oo kor u kacda: calamadaha lagu qayan waxa ka mid ah; haraad / oon badan oo uu qofku dareemo, kaadi badan oo uu yeesho, daal , yalaalugo/ lalabo iyo agaraga qofka oo uu caad ka saarmo .

3. Ketoacidosis: tani waa xaalad uu jidhku si dhakhso lah u burburinayo baruurtisa,  beerkuna baruurta ayuu u ka dhigaya shidaal kasi oo loo yaqaan ketones , tani aya dhiigan ku sababaysa in ay asiidh ku badato. Calamada lagu arko waxa ka mid ah ; matag,  calool xanun , neeftisa oo degdegta , khalkhal ku yimaad iyo in kala garashadu ka lunto.

4. Hyperosmolar Hypoglycemic state: waa xalaad sonkorta jidhku siyaadayso lakiin ketones ma leh iyadu.  Calamada lagu arko waxa ka mid ah; fuuqbax saaid ah , khalkhal,  gariir iyo koomo inuu galo qofku.  

Intas waxa ku dhan carqaladaha mudadoodu gaaban tahay.  Topic kale ayaan kaga hadlayna kuwa mudadoodu gaaban tahay.  

Daawaynta macaanka

 Xanunka macanku maha xanunka marka dawadisa la qaato uu qofku ka bogsado lakin wa hadii lala tacaalo   lala noolan karo. 

Hadaba sidee ayad ula tacaali karta xanunkan 

Talabada kowaa : wa inaad sonkorta/glucose jidhkaga hagajisa . Sidoo kale hagaaji hab nololeeddka qofka; miisinka iska yaree, cunto dheelitiran cun ,sido jimicsi ha samee .

Talabada labaad : waa in dawo la siiyo inyada oo ay ku xidhantahay Qaybihisa  . Noca kowad ee macanka waxa lagu daweya in insulin in la siiyo qofka. Nooca labad waxad isku daraysa insulin hadii ay ku yartahay ama dawooyin aan ka macaanka iyo in qofka hab nololeedkisa uu hagaajiyo. 

Xanunka macaanka

 

Maa waxay xanunka macaanku ? 

Waa xaalad glucose/ sonkortu jidhka ku badanayso tasi oo ay keentay in insulin so saritankedi oo hoos u dhacday ama wa lasoo saaraya lkn shaqadedi ayay na qabanayn. 

Qaybaha macaanka 

Nooca kowaad ee macanka : wa mid qof difacisu uu burburinayo unugyadi so sarayay insulin ta oo loo yaqan (pancreatic beta cells) sidas daraded waxa hoos u dhacaya insulin so saaristeedi.  Noocani wuxuu badanka ku dhaca carurta yar yar .

Nooca labaad ee macaanka : kani waxa uu dhaca marka ay insulinti la so saaray shaqadedi qaban waydo ama aan insulinta la so saraya hook u dhacdo. Nocani kugu ku dhaca dadka wawayn 

Talaalka

 

a  wawaa maxay talaalku?

Waa hab uu qof jidhkisu ku noqonayo mid iska difacada xanunka Ama wa habkuu jidhku u samaysto difaac .

Hababka loo diyaariyo talaalka 

Vaccines :  nocani waa ka samaysan microorganisms ki oo la daciifiyay ama la dilay. 

Tusaale ; talaalka typhoid ka iyo talalka jadeecada 

Toxoids : waa mid ka samaysan suntii xanunka oo la daciifiyay .

Tusaale;  talaalka tetanus ka iyo talaalka gawracatada 

Antisera: waa hab dhiiga laga so qaato kasi oo ka kooban antibody .

Tusaale; talaalka eyda qaninyadoda lo qato 

Sadexdan nooc ka ugu badan waa wa Vaccines 

Xanunka qabsinka

 Waa maxy qabsin ?

Qabsin: wa organ u eeg sidi tunbada oo ku dhegan ama ku ag yaal mindhicirada wawayn .

Xanundana ku dhaca organkan inta badan waxa la yidhah appendicitis; kas oo ah caabuq ku dhacaya organkan .  

Xanunkan maxa sababa 

Laba mid kood aya keni kara in dhuntan wax xidhan ; dulin and wax qofka dibada kaga yimid 

Ta kle waxay noqon karta ; bacteria, virus 

Astamaha lagu yaqan xanunkan 

Calool xanun 

Yalagulo ama lalabo iyo matag

Xumad 

Calool taag ama calosha oo socota qofka 

Sidee loo ogada xanunkan 

Horta ta ugu muhimsan waa calamadaaad qofka ku arkaysid kuwas aya ku shegi kara xanunkan 

Sided u dawayn karta xanunkan 

Waa in organkan laga jara qofka